Ցավոտ դաշտան

Դաշտանը, որպես Ֆիզիոլոգիական պրոցես, կարող Է ուղեկցվել մի շարք տհաճ զգացումներով: Աղջիկներնի ու կանանց մեծամասնությունը դրանից 1-2 օր առաջ նկատում է թեթևակի տկարություն, կրծքագեղձերի կոշտացում, գերգրգռվածություն, ծանրության զգացում` որովայնի ստորին հատվածում:

Այս ախտանիշների դեպքում հաճախ բուժման կարիք չի զգացվում: Սակայն երբեմն դաշտանն ընթանում է որովայնի ստորին հատվածի և փոքր կոնքի շրջանում կծկողական բնույթի սաստիկ ցավերով, գլխացավով, փսխումով, քնի խանգարումով, աշխատունակության անկումով, հիշողության թուլությամբ և այլն: Այս բոլորը բնորոշ են ցավոտ դաշտանի համախտանիշին:

Արգանդը սնամեջ, տանձաձև մկանային օրգան է, որը սեռական հորմոնների ազդեցության տակ պարբերաբար ենթարկվում է փոփոխությունների: Մասնավորապես դաշտանային պարբերաշրջանի վերջում լորձաթաղանթը անջատվում է և շերտազատվում, արյունատար անոթները բացվում են, արգանդամկանները կծկվում են և շերտազատված լորձաթաղանթը դուրս մղում արյան տեսքով: Որոշ անհատների մոտ չափից ավելի շատ են արտադրվում արգանդամկանների կծկում առաջացնող պրոստագլանդինները, որոնք հարուցում են արգանդամկանի անընդմեջ կծկումներ: Չափից ուժեղ կծկվելու դեպքում այն ճնշում է շրջակա արյունատար անոթները` դադարեցնելով թթվածնի մատակարարումն արգանդի հյուսվածքներ: Ցավն առաջանում է, երբ մկաններն այլևս չեն ստանում անհրաժեշտ քանակությամբ թթվածին: 

Ցավոտ դաշտանը լինում է առաջնային և երկրորդային:

Առաջնայինը կամ ֆունկցիոնալը, որպես կանոն, նկատվում է չծննդաբերած կանանց և հատկապես աղջիկների մոտ: Ցավերը կարող են սկսվել դաշտանից մի քանի օր առաջ կամ դաշտանի հետ միաժամանակ և անցնել 1-3 օրից: Սովորաբար կնոջ տարիքի հետ այս ցավերը նվազում են և երեխա ունենալուց հետո գրեթե անհետանում: Ցավերի պատճառ կարող են լինել ներքին սեռական օրգանների թերզարգացումը և վեգետատիվ նյարդային համակարգի ֆունկցիոնալ, ինչպես նաև հորմոնային խանգարումները, անատոմիական կառուցվածքը, արգանդի չափից ավելի առաջ կամ հետ թեքվածությունը:

Առաջնային ցավոտ դաշտանի պատճառ կարող է լինել նաև էնդոմետրիոզը, հիվանդություն, երբ արգանդի լորձաթաղանթը թափանցում է արգանդի մկանային շերտի կամ ձվարանային հյուսվածքի մեջ: Այդ էնդոմետրիոիդ օջախները դաշտանային պարբերաշրջանի ընթացքում ենթարկվում են փոփոխությունների (արգանդի լորձաթաղանթի արյունալեցում, լորձաթաղանթի շերտազատում և այլն), որոնք էլ դառնում են ցավի պատճառ:

Երկրորդային կամ օրգանական ցավոտ դաշտանը կանանց մեծ մասի մոտ սկզբում ընթանում է առանց ցավերի, սակայն ներքին սեռական օրգանների բորբոքային հիվանդությունների, դրանց հետևանքով առաջացած կպումների, արգանդի դիրքի շեղումների (թեքում առաջ և հետ), ձվարանների հորմոնային անբավարարության, փոքր կոնքի օրգանների ախտահարումների, ինչպես նաև սեռավարակների հետևանքով հետագայում ընթանում է տհաճ երևույթներով ու խիստ ցավերով: Այս դեպքում ցավերը սկսվում են դաշտանից շատ ավելի շուտ և տևում ավելի երկար, քան սովորական դաշտանային ցավերը: Ցավոտ դաշտանի առաջացման գործում կարևոր դեր են խաղում նաև պրոստագլանդինների քանակի ավելացումը, արգանդի ուռուցքները (միոմա), էնդոմետրիոզը (արգանդի լորձաթաղանթի հաստացում), ձվարանի կիստան, ինչպես նաև տեղադրված ներարգանդային պարույրը և այլն:

Միոմայի ժամանակ արգանդի պատը ենթարկվում է փոփոխության, որն էլ դառնում է մեխանիկական արգելք` դաշտանային արյան հոսքի համար: Դրա հետևանքով սկսվում են ուժեղ կծկումներ, որոնք ընկալվում են որպես ցավ: Ինչ վերաբերում է էնդոմետրիոզ հիվանդությանը, որը դաշտանի ժամանակ շատ հաճախ դառնում է ուժեղ ցավերի, արյունահոսության, որոշ դեպքում նաև անպտղության պատճառ, ապա պետք է ասել, որ դա պայմանավորված է արյան մեջ հայտնված և շրջանառող` արգանդի լորձաթաղանթի մասնիկներով, որոնք կարող են կանգ առնել ինչպես սեռական (ձվարան, արգանդ, փողեր, հեշտոց), այնպես էլ արտասեռական օրգաններում (թոքեր, աղիքներ): Դաշտանի ժամանակ լորձաթաղանթի այդ տարրերը հորմոնների ազդեցությամբ ենթարկվում են փոփոխությունների (արգանդի արյունալեցում, լորձաթաղանթի շերտազատում և այլն):

Դաշտանի տևողությունը 3-7 օր է: Սովորաբար նորմալ դաշտանային պարբերաշրջանը 21-35 օր է, թեպետ հիմնականում լինում է 28-30 օր:

Ցավոտ դաշտանի պատճառները հայտնաբերելու և ճիշտ բուժման համար անհրաժեշտ է դիմել բժշկի:

Եթե դաշտանային ցավերի պատճառը հիվանդությունն է` անպայման հետևեք բժշկի խորհուրդներին և հիմնովին բուժվեք: Սեռավարակների և փոքր կոնքի օրգանների բորբոքային հիվանդությունների դեպքում բժիշկը կնշանակի հակաբիոտիկներ, միոմայի կամ կիստայի պարագայում ցուցված է վիրաբուժական միջամտությունը: Եթե ցավերի պատճառը ներարգանդային պարույրն է, և դրանք չեն մեղմանում ներդնելուց 3 ամիս անց, ապա այն անհրաժեշտ է հեռացնել և ընտրել հակաբեղմնավորիչ այլ միջոց: 

Անհրաժեշտ է խուսափել նստակյաց ապրելակերպից: Ամեն օր առնվազն կես ժամ քայլեք, զբոսնեք, կատարեք ֆիզիկական վարժություններ: Ֆիզիկապես ակտիվ կյանք վարող կանայք ավելի հազվադեպ են դաշտանային ցավեր ունենում:

Առատ դաշտանի պատճառները մի քանիսն են: Օրինակ` ժառանգական նախատրամադրվածությունը, երբ կինը կարող է առողջ լինել, օրգանական ֆունկցիոնալ խանգարում չունենալ: Այս դեպքում այն չպետք է վերածվի արյունահոսության: Մյուս պատճառն արգանդի լորձաթաղանթի միջին շերտի հաստացումն է, որը դաշտանի ժամանակ անջատվում և դուրս է գալիս օրգանիզմից արյան տեսքով: Բացի այդ, պատճառ կարող են դառնալ նաև արգանդի միջին մկանային շերտի հիվանդությունները, օրինակ` միոման, որի ժամանակ միոմատոզ հանգույցը խանգարելով արգանդի նորմալ կրճատմանը, արգելակում է արյան դուրս գալուն, որի հետևանքով դաշտանի օրերը երկարում են և այն լինում է առատ:

Հիշեք` ջեռակ կարելի է օգտագործել միայն այն դեպքում, երբ համոզված եք, որ ցավի պատճառը դաշտանն է: Ջեռակը խիստ հակացուցված է և շատ վտանգավոր որովայնային այլ ցավերի դեպքում` կույր աղիքի որդանման ելունի բորբոքում, լեղապարկի սուր բորբոքում և այլն, որոնք մեծ մասամբ ուղեկցվում են բարձր ջերմությամբ:

Դաշտանային պարբերաշրջանի ցանկացած խանգարման, այդ թվում` ցավոտ դաշտանի դեպքում անպայման պետք է դիմել մանկաբարձ-գինեկոլոգի: 

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ